W podziemnym kręgu „Breaking Bad”

Amerykańscy krytycy już zdążyli okrzyknąć Breaking Bad jedynym dramatem telewizyjnym, który złamał cichą umowę o postawieniu w centrum statycznego bohatera i dał mu możliwość ewoluowania wraz z biegiem akcji. To zmieniło sytuację i do rąk dostaliśmy film rozciągnięty na pięć sezonów. Finał ukochanego przez wielu serialu ugruntowuje tylko to, co wiedzieliśmy wcześniej!

Breaking Bad oglądałem od momentu, w którym zaczął się pierwszy sezon i kiedy tylko zauważyłem, że scenariusz znacznie odbiega od wielu innych produkcji, wypuściłem czułki. Koncept, który daje okazję spauperyzowanemu, choć ambitnemu nauczycielowi chemii przerzucić się na gotowanie metaamfetaminy z przygłupim, ale wrażliwym nastolatkiem jest sam w sobie na tyle niezwykły, że natychmiast przyciągnął wielu nieortodoksyjnych widzów.

Jak się okazało już po pierwszym sezonie, który wystartował w styczniu 2008, przyciągnął on znacznie więcej – obejrzało go wtedy 1,2 mln widzów. Nie był to jednak rating nawet na tyle wysoki, żeby zainteresować Nielsena, który dawał wyższe notowania Mad Men, Grey’s Anatomy i innym szybkim biegaczom. I mimo że Rodzina Soprano wystartowała z niemal podwójnym ratingiem (2,2 mln), żeby skończyć na 9,4 mln, Breaking Bad to pionier nowej generacji i od klasyka odróżnia go niemal wszystko.

Serial został osadzony w niewinnej scenerii południa USA, gdzie producenci zaglądają raczej rzadko, woląc zostawać przy kliszach: Los Angeles lub Nowym Jorku. Bohaterem nie jest też ponownie przedstawiciel wyższej klasy średniej: prawnik, doktor, psycholog lub gangster – a piszę to z przekory – ale ledwo wiążący koniec z końcem nauczyciel chemii, który choćby nie wiadomo jak genialny, nie nawiązuje żadnego dialogu ze społeczeństwem sukcesu!

Plakat autorstwa Kena Taylora

Vince Gilligan pokazał jednak w ciągu pięciu sezonów, że nawet płotka może stać się rekinem i że serial niekoniecznie musi się skupiać na wydarzeniach, w które wplątuje się główny bohater. Może je przecież obierać jedynie za punkt wyjścia, za kanwę, za kontekst, dzięki któremu da się odsłonić rutynę codziennego trudu, tak istotną przy odmalowywaniu wiarygodnego bohatera. W tym Gilligan jest wielkim dłużnikiem autorskiego kina gangsterskiego lat ’70, a także mistrzów portretowania prozy życia tj. John Cassavetes.

Nieraz byliśmy świadkami zręcznych hołdów w Breaking Bad dla filmów w stylu Człowieka z blizną, Ojca chrzestnego czy Pulp Fiction, choć Vince w swojej liście ulubionych filmów raczej podaje Fargo, Nieugiętego Luke’a czy Skarb Sierra Madre. Faktycznie, serial w zmyślny sposób kontynuował długą tradycję filmową mrugania okiem do innych filmowców i kinomaniaków, odpaloną prawdopodobnie przez włoskich reżyserów wraz ze spaghetti westernami.

Wystarczająco zbieżnie, Breaking Bad nazwano w ostatnim roku postmodernistycznym westernem, choć ten skończył się tak naprawdę wraz z latami ’70 i serial należałoby raczej nazwać dramatem-hybrydą zakotowiczonym jedną nogą w westernie. Ale Leone kłania się w dużej ilości ujęć (fanatycy gatunku bez problemu je wypatrzą), gdyż wszyscy reżyserzy zatrudnieni przy kręceniu Breaking Bad zostali zmuszeni do obejrzenia Pewnego razu na Dzikim Zachodzie przez Gilligana.

„Breaking Bad” / Ujęcie a là Leone

Oczywiście, amerykańskie kino gangsterskie lat ’70 nigdy nie byłoby w stanie sportretować takiej erupcji brutalności, gdyby nie Sergio Leone, Sergio Corbucci i Lucio Fulci. Dzika banda Peckinpaha jest prawdopodobnie pierwszym westernem, który odkrył Dziki Zachód dzięki włoskim okularom założonym na amerykańskie oczy. A stąd wzięła się niemal cała tradycja hołdowania wybranymi scenami swoim ulubionym reżyserom lub aktorom – specyficzna sztuka wizualnego dialogu.

Breaking Bad idealnie wpisuje się w ten nurt, a jednocześnie oferuje coś bardzo ważnego podłączonemu pokoleniu, które do świata podłącza się dzięki sieci i dragom. Nie da się zresztą ominąć tematu dragów przy Breaking Bad, bo wokół nich wszystko się kręci. Są one tak mocno wpisane w strukturę dramatyczną serialu, jak heroina w prozę Williama S. Burroughsa. Założę się zesztą, że Stary Byk Lee bawiłby się doskonale oglądając perypetie Walta i Jesse’go.

Nie zapominajmy, że dragi to niezwykle ważna metafora. Wypalony ćpun bez połowy szczęki to kostucha współczesnego, rozpadającego się społeczeństwa, przypominająca że każdego z nas może czekać upadek. A narkotykowy lord pokazuje w codziennych wiadomościach, że mit sukcesu zbudowanego własną ręką jest wciąż żywy, jeśli tylko przestaniemy się martwić instytucją państwa i łatwymi do ominięcia normami prawnymi… które są powodem istnienia czarnego rynku i wojen sił, które zdecydowały się na przejęcie nad nim pełnej kontroli.

Ostatecznie, bardzo-klasycznie-tragiczną strukturę Breaking Bad można czytać jako oskarżenie wobec społeczeństwa, które marginalizuje jednostki nie chcące się przystosować do powszechnych wzorców. Z innej strony pokazuje, jak łatwo jest oszukiwać urzędników przy pewnym stopniu inteligencji i sporych możliwościach logistycznych. A na innym poziomie, jak złudny jest mit kariery i na co stać zdesperowaną jednostkę, która nie przebiera w środkach.

I… choćby nie wiem jak bardzo starać się zaszufladkować decyzje Walta, ich charakter pozostaje złożony, znajduje się poza chrześcijańskim dualizmem, w domenie pogańskich dramatów o kozłach i nieugiętej sile losu. Należy on bardziej do posępnej wizji losu ludzkiego wg Orsona Wellesa czy skomplikowanej sieci wdruków Francisa Forda Coppoli. W duszę Walta możemy zaglądać tylko dlatego, iż jest ona niemożliwa do ostatecznego zdefiniowania – jak my wszyscy. Porażki Walta są konsekwencją naszych własnych norm, a jego sukcesy naszymi własnymi marzeniami.

Heisenberg…

Jak w indoeuropejskich mitach, jak w najbardziej pamiętnych westernach, które dla Amerykanów pełnią rolę mitu (Monte Hellman stwierdził nawet, że to najbliższa rzecz jaką Amerykanie mają do greckiej tragedii, a jeśli nie wierzycie, to czas się zabrać za W poszukiwaniu zemsty), jak w Tao-Te-Ching, cienka jest granica oddzielająca proste od krzywego i właśnie taki przekaz dostajemy w ostatniej scenie ostatniego odcinka serialu, który właśnie obejrzałeś lub który właśnie zamierzasz obejrzeć!

Conradino Beb