Kontrkultura

Jeśli istnieje alternatywa dla technokracji, musi także istnieć sprzeciw wobec racjonalności, wymuszanej przez obiektywną świadomość. To zaś, jak dowodzę, jest głównym celem naszej kontrkultury: proklamowanie nowego nieba, nowej ziemi tak szerokiej i tak wspaniałej, że wygórowane żądania technicznej adekwatności muszą w obliczu takiego splendoru zostać odrzucone i w efekcie stać się zaledwie pobocznym, marginalnym czynnikiem ludzkiego życia.

– Theodore Roszak, The Making Of a Counter Culture –

Theodore Roszak (1933-2011)

Pierwszym znanym człowiekiem, który użył słowa „kontrkultura” (counter culture) był Theodore Roszak – amerykański socjolog i twórca tzw. „głębokiej ekologii” (deep ecology), a także lewicowy krytyk społeczny, znany również z działalności pisarskiej.

W 1969 roku, u schyłku rewolucji społecznej w Stanach Zjednoczonych, opublikował on książkę The Making of a Counter Culture: Reflections on the Technocratic Society and Its Youthful Opposition, w której zainspirowany m.in. pismami Arnolda Jospeha Toynbee’ego udowadniał, że kontrkultura jest rewolucyjną formacją, rywalizującą z materialistyczną kulturą Zachodu, wytworzoną w jej własnym obrębie, której celem jest walka z autorytarnym systemem zarządzania mentalnością zbiorową. Jej celem jest zmiana sposobów organizowania życia duchowego i politycznego oraz wytyczenie nowych dróg myślenia o jednostce ludzkiej i społeczeństwie.

W swoim dziele Roszak skrytykował kulturę, opierającą się na życiu w kłamstwie, nietolerancji, braku wyobraźni i z kompletnym brakiem szacunku do świata. Jak sugerował, wytworzenie się kontrkultury było naturalną reakcją wobec technokratycznego systemu, zdominowanego przez kody władzy, nie pozwalającego realizować naturalnych ludzkich potrzeb (fizycznych i duchowych), w którym wolność jest fikcją, a do władzy dochodzą najmniej uzdolnieni do jej pełnienia, ale za to niezwykle utalentowani w jej zdobywaniu.

Roszak próbował ponadto udowodnić, nie jako pierwszy zresztą, że rewolucja kulturalno-obyczajowo-artystyczna lat ’60 w Stanach Zjednoczonych, dla której hasło „kontrkultura” jest tam powszechnie używane, miała swoich poprzedników, ojców czy też „nauczycieli”, a więc całą linię przekazu, dzięki której można ujrzeć czy też zrekonstruować jej duchową sukcesję i obszar jej działalności.

Tym samym zaś, historyczny obszar działalności kontrkultury można rozciągnąć do pierwszej, mitycznej chwili, gdy bliżej nam nieznany, anonimowy Prometeusz sprzeciwił się istniejącemu status quo. Roszak faktycznie wyciąga nawet przykłady z okresu Cesarstwa Rzymskiego.

Termin „kontrkultura”, sprowadzony do esencji, oznacza u Roszaka coś na kształt: nowej, rozproszonej formacji społecznej, która zwalcza dotychczasową kulturę wybranymi metodami, tworząc na jej miejsce rewolucyjne społeczności, wyznające alternatywne idee kultury i żyjące w odmienny od powszechnie przyjętego sposób.

Definicja ta jest oczywiście niezwykle pojemna, choć z drugiej strony więcej zaciemnia niż wyjaśnia, gdyż kontrkultura niezwykle kocha niedopowiedzenia. Jej bagaż jednak ciąży do dziś na definicjach akademickich, a więc wchodzi także do wyobrażeń i definicji potocznych; przy czym należy podkreślić, że mało kto zdaje się dawać lepszą.

Dodać do tego trzeba, że większość z autorów piszących o kontrkulturze ma słabe albo żadne pojęcie o jej fenomenie (wtedy występuje w ich opracowaniach syndrom powtarzania powierzchownych haseł) albo zna ją jedynie z badań czysto teoretycznych (co w najlepszym wypadku prowadzi do krytycznej eseistyki o konserwatywnym zabarwieniu).

W oparciu o prace samych zainteresowanych – współczesnych, kontrkulturowych pisarzy tj. Timothy Leary, Alan Watts, Abbie Hoffman, Ken Kesey, Robert Anton Wilson, Genesis P.-Orridge, William S. Burroughs, Terence McKenna, Herbert Marcuse, Thomas S. Szasz, Aldous Huxley i wielu innych, należałoby uznać, że kontrkulturę stanowi bardziej: memetycznie przekazywana świadomość rebelii wobec kultury jako zorganizowanego systemu duchowej i fizycznej przemocy, która łączy się z tworzeniem grup oporu, próbujących walczyć przeciwko tym represjom lub nawet zniwelować je poprzez eksperymentalne struktury, projekty i działania. Nacisk kładzie się tu przed wszystkim na świadomość bycia uczestnikiem pewnego specyficznego zjawiska, które objawia się poprzez wielość form!

W takim kontekście rewolucja społeczna lat ’60 (powszechnie lecz mylnie uważana za początek kontrkultury lub czasem jej jedyny wyraz) jest tylko momentem powszechnego ujawnienia się kontrkulturowych dążeń, momentem jej wysokiego triumfu.

Parafrazując Hakima Beya, należałoby tą chwilę określić jako moment transgresji, zrealizowania się rewolucji w sferze osobistej, której istota tkwi w samym momencie jej zrywu, w poczuciu jednostki wypełnionej wolą mocy. Doskonale rozumieją to oczywiście wszyscy, którzy tą rebelię wygrali.

Jeśli chodzi o kulturowy obszar aktywności kontrkultury, to z całą pewnością można uznać, że wchodziłaby ona w takie zagadnienia działalności społecznej i duchowej, jak: magia, okultyzm, hermetyczna alchemia, misteria inicjacyjne, sztuka, kultura psychedeliczna, skrajna działalność polityczna, terroryzm, kulty opętania, kulty seksualne, eksperymenty społeczne, herezje religijne i wszelkiego rodzaju działania niepokorne.

Weather Underground / 1968

Jeśli chodzi o historycznych przewodników duchowych, którzy mieliby dać podstawę istnienia współczesnej kontrkulturze oraz stworzyć najróżniejsze techniki dekonstrukcji świadomości, prowadzące do wyzwolenia jednostki z sideł kultury, to najczęściej wskazuje się na xięcia Gautamę Siddarthę (zwanego buddą, wynalazcę medytacji w pozycji siedzącej), Hassana Ibn Sabbaha (przywódcę Izmailickiej sekty Nizarytów), anarchistycznego taoistę Czuang-Tsy, nieortodoksyjnych mistrzów ZEN tj. Ikkyu, Diogenesa (cynika-anarchistę, który lubił mieszkać w beczce), Apolloniusza z Tiany (słynnego greckiego maga, wyznawcę bogin Eris), Theophrastusa Paracelsusa (renesansowego alchemika, farmaceutę i okultystę), Giordano Bruno (heretyka i mistyka), a także mniej lub bardziej znanych wichrzycieli, czarowników i reformatorów, żyjących w mniej lub bardziej identyfikowalnej przeszłości.

Kontrkultura wyjaśniona w ten sposób wydaje się już mówić o sobie znacznie więcej niż w standardowej definicji, jednak wciąż nie daje szczegółowych wskazówek dotyczących jej form ideowych i organizacyjnych, co na pewno nie pomaga nikomu w jej rozgryzaniu.

A że przyznających się do kontrkultury jako krytyków poczynań naszej cywilizacji jest wielu i posiadają oni swój silny głos, bardzo ciężko mówić jest o jednej, fizycznej kontrkulturze. Wobec tego warto byłoby jeszcze dodać, że kontrkultura wykazuje generalnie niezwykle słabą podatność na interpretację i szufladkowanie, a najczęściej sama tą interpretację utrudnia. NA POCZĄTKU BYłO SłOWO I SKREŚLIł JE PAWIAN!!!

Do tego wszystkiego dodać jeszcze należy, że praca wykonywana przez bojowników kontrkultury jest wielopoziomowa, często subtelnej natury i mieści się na marginesie powszechnego życia społecznego.

Mimo tego, jej owoce są z pewnością dostrzegalne wszędzie tam, gdzie kultura jest skazana na czerpanie ze źródeł znajdujących się poza jej głównym nurtem. Tak więc myśląc o kontrkulturze nie można nigdy zapominać, że to wpływ na kulturę głównego nurtu zdaje się decydować o jej potędze i dawać wyobrażenie sprytu i mądrości ludzi z nią związanych

Conradino Beb

 

Zobacz też w MGV:

Wyprawy na kraniec widnokręgu lub o pasji życia Beat Generation

W ogniu eksplodującej pomarańczy czyli o kontrkulturowych wizjach wolności

Kapłani taśmy celuloidowej – niezwykła historia filmu eksperymentalnego

 

Podstawowe lektury:

– Theodore Roszak, The Making of a Counter Culture: Reflections on the Technocratic Society and Its Youthful Opposition
– Robert Anton Wilson & Robert Shea, Trylogia Illuminatus (Oko w piramidzie, Złote jabłko, Lewiatan)
– Tom Wolfe, Próba kwasu w elektrycznej oranżadzie
– Hunter S. Thompson, Lęk i odraza w Las Vegas
– Hunter S. Thompson, The Great Shark Hunt
– R.U. Sirius, Counterculture Through The Ages
– William S. Burroughs, Nagi Lunch
– Ken Kesey, Lot nad kukułczym gniazdem
– Ken Kesey, Czasami wielka chętka
– Aleister Crowley, Magija w teori i praktyce
– Aleister Crowley, Xięgi Bestii
– Timothy Leary, Polityka ekstazy
– Timothy Leary, High Priest
– Timothy Leary, Flashbacks
– Genesis P-Orridge, Szara książeczka
– Book Of The Beats, /ed./ Holly George-Warren
– Wilhelm Reich, Funkcja Orgazmu
– Carlos Castaneda, Nauki Don Juana
– Robert Anton Wilson, Powstający Prometeusz
– Robert Anton Wilson, Kosmiczny Spust
– Robert Anton Wilson, Sex, narkotyki i okultyzm
– Arthur Marwick, The Sixties
– Allen Ginsberg, Kadysz i inne wiersze
– Allen Ginsberg, Skowyt i inne wiersze
– Douglas Rushkoff, The Ecstasy Club
– Jack Kerouac, W drodze
– Jack Kerouac, Włóczędzy dharmy
– Abbie Hoffman, Steal This Book
– Peter Biskind, Easy Riders, Raging Bulls
– Robert Sabbag, Snowblind
– Raoul Vaneigem, Rewolucja życia codziennego
– Theodore Kaczyński, Manifest Unabombera
– Andre Breton, Manifest surrealistyczny
– Howard S. Marks, Mr. Nice
– Albert Hofmann, LSD… moje trudne dziecko